Antykoncepcja
dr n. med. Grzegorz Surkont
dr n. med. Grażyna Rubersz-Adamska
Łódź. 1998
Przedmowa
Spis treści
Antykoncepcja etymologicznie jest jedynie hasłem, które encyklopedie i słowniki całego świata tłumaczą na wiele sposobów. Już samo nazewnictwo wyzwala wiele emocji, bowiem jedni uważają za uwłaczające nazywanie czegoś, co stanowi o prokreacji człowieka, przeciwnością koncepcji, a więc jej zwalczaniem, inni zgadzają się na nazwę jako syntetyczną składową sygnalizowanego problemu.
Doceniam kwestię humanizacji przedmiotu rozważań. Darzę tolerancją umowne nazewnictwo przedmiotu. Jednak sądzę, że meritum nie powinno dotyczyć towarzyszących mu spraw bardziej błahych, aniżeli istota problemu. Jeżeli mówimy “pacjent”, to jest ważne, lecz nie najważniejsze, że znaczy to “cierpiący”. Najważniejsze jest to, że powinniśmy go otoczyć opieką.
Zarówno żeńska jak i męska część naszego społeczeństwa odczuwa potrzebę przystępnie podanych informacji o metodach planowania rodziny zawartych w esencjonalnych wiadomościach na ten temat. Truizmem jest prawda zawarta w stwierdzeniu, że problem planowania rodziny, tylko i tylko wtedy, nie jest problemem, gdy fakt zaistnienia ciąży jest akceptowaną radością. Jednak tenże problem często traktowany instrumentalnie, należy odczuwać jako ściśle zintegrowaną implikację aspektów socjologicznych, ekonomicznych, medycznych, filozoficznych, etycznych, nakazów moralnych, religijnych, et cetera, ale przede wszystkim ludzkich tyczących zjawisk życia codziennego, niezależnie od tego, że niekiedy dostrzeżenie wspólnego mianownika wymienionych aspektów pozornie wydaje się wykluczone.
Dlatego też droga do tak pojętej akceptacji winna być świadomym wyborem, a nie incydentalnie akceptowaną tolerancją lub incydentalnie tolerowaną koniecznością. Należy pamiętać, że podstawą świadomego wyboru jest wiedza, a więc wszystko, co prowadzi do ukształtowania własnego poglądu w kwestii wyboru drogi i postawy, wszystko co sprawia, że wybór obranej drogi – choćby takim nie był – wydaje nam się słusznym, powinien naszą dojrzałość uczynić moralnie i etycznie niepodważalną, ale wymaga to niezwykle solidnych i zrozumiałych podstaw naukowych, które bezemocjonalnie przedstawione uczynią nasz wybór nie pozbawionym intuicji, lecz zbudowanym na empirii “szkiełka i oka”.
Do wielu przemyśleń skłaniają posiadane informacje, na wynik wielu przemyśleń składa się brak rzetelnej informacji. Uważam, że wybór metody jest jedynie środkiem prowadzącym do celu, zaś osiągnięcie celu jest naszym własnym wyborem. Aby był słuszny, nie wolno wykazać ignorancji, należy posiąść wiedzę, która pozwoli na własny osąd po złożeniu na szali rozważań krytycznych argumentów spolaryzowanych biegunów nauki, które nie będą stanowiły dominacji aksjomatu nad dogmatem, lecz będą inspirowały do ukształtowania własnych poglądów, stanowiąc solidną podstawę osiągnięcia celu.
Dlatego też mam nadzieję, iż oddawana do rąk Czytelnika pozycja podobnie jak wiele innych, dostarczy rzetelnych (czytaj: pozbawionych komentarza zawierającego sugestię) informacji o różnych w swej istocie, lecz znanych nam i uznanych sposobach na określenie własnego poglądu, na świadome zaplanowanie rodziny; a to z pewnością swą rangą dominuje nad wszystkim, co składa się na jego osiągnięcie.
Prof. dr hab. med. Jacek Suzin
Dyrektor Instytutu Ginekologii i Położnictwa
Akademii Medycznej w Łodzi
Wprowadzenie
1. Co oznacza słowo antykoncepcja?
Antykoncepcja (łac. conceptio = poczęcie) obejmuje działania, których zadaniem jest niedopuszczenie do zapłodnienia komórki jajowej i do zajścia w ciążę. Antykoncepcja umożliwia zaplanowanie wielkości rodziny, a także wybranie odpowiedniego momentu prokreacji, aby dziecko urodziło się wówczas gdy będzie miało zapewnione optymalne warunki rozwoju.
2. Dlaczego stosowane są metody antykoncepcyjne?
Następstwem współżycia płciowego bez stosowania żadnych środków antykoncepcyjnych może być przyjście na świat licznego potomstwa. W księdze rekordów Guinnessa opisana jest kobieta, która zachodząc w ciążę 27 razy urodziła 69 dzieci.
Dwoje ludzi decydujących się na współżycie płciowe, powinno zastanowić się, jakie są ich plany rodzicielskie w bliższym i dalszym okresie życia. Jeżeli zamierzają regulować swoją płodność, muszą zadecydować m.in. jakiej skuteczności oczekują od metody antykoncepcyjnej. W raporcie Światowej Organizacji Zdrowia znalazło się zdanie: “Antykoncepcja będzie skuteczna tylko wówczas, jeżeli kobieta dysponujqc pełnq informacjq świadomie dokona wyboru odpowiedniej dla siebie metody.”
Poniższa tabela ukazuje jakie metody antykoncepcyjne zalecane są w różnych sytuacjach życiowych, w zależności od planów rodziny.
| Pary, które chcą posiadać potomstwo, choćby wkrótce, ale niezbyt liczne | Pary, które nie chcą posiadać dzieci w ciągu najbliższych miesięcy lub lat |
|---|---|
|
|
3. Czy możemy porównywać skuteczność znanych metod antykoncepcyjnych?
Tak. Wykorzystujemy do tego celu wskaźnik Pearla, określający ilość ciąż, które pojawiły się u 100 kobiet w czasie 1 roku stosowania danej metody antykoncepcyjnej. Na przykład: wskaźnik Pearla o wartości 20 oznacza, że na 100 kobiet stosujących określoną metodę w czasie jednego roku 20 zaszło w ciążę.
4. Czy można za pomocą tego wskaźnika ocenić płodność kobiet regularnie współżyjących bez zabezpieczenia?
Tak. Wartość wskaźnika Pearla różni się w zależności od wieku kobiety. U młodych kobiet waha się w granicach 80-90. Po 40 roku życia jego wartość zmniejsza się do 40-50, po 45 roku życia do 10-20, a po 50 roku życia wynosi 0-5 (wg J. Guillebaud).
5. Co to jest zapłodnienie?
Po stosunku płciowym plemniki przedostają się z pochwy poprzez macicę do jajowodów. Jeżeli napotkają na swojej drodze odpowiednio przygotowaną komórkę jajową, jeden z nich wnika do wnętrza doprowadzając do powstania zygoty. Proces ten nazywamy zapłodnieniem.
6. Czy zapłodnienie oznacza ciążę?
Zygota powstała w wyniku połączenia się komórki jajowej z plemnikiem, przez około 4-7 dni przesuwa się przez jajowód i jamę macicy, dzieląc się i przekształcając się w kolejne stadia rozwojowe: morulę, blastulę i blastocystę. Jeżeli blastocysta napotka odpowiednio przygotowaną błonę śluzową wyściełającą jamę macicy, ulega zagnieżdżeniu (implantacji). Od tego momentu możemy powiedzieć, że kobieta jest w ciąży. W warunkach prawidłowych wokoło 30% przypadków nie dochodzi do zagnieżdżenia zapłodnionych komórek jajowych, w następstwie czego ulegają one wydaleniu. Może to być spowodowane nieprawidłowymi podziałami zygoty, a następnie moruli i blastuli, niewystarczającym przygotowaniem śluzówki w jamie macicy, lub wadami, bądź chorobami macicy.
7. Czy w każdym dniu cyklu możliwe jest zapłodnienie?
Komórka jajowa uwalniana jest z jajnika kobiety zazwyczaj jeden raz w cyklu. Proces ten nazywamy owulacją. Dochodzi do niego najczęściej w połowie cyklu miesiączkowego, a więc około 14 dnia cyklu licząc od pierwszego dnia miesiączki. Zapłodnienie komórki jajowej jest możliwe przez 2 dni. Plemniki mogą zachować zdolność do zapłodnienia nawet przez 7 dni. Można więc powiedzieć, ze kobieta jest płodna przez 8-9 dni w cyklu. Problemem jest jednak precyzyjne ustalenie momentu wystąpienia owulacji. Nierzadko, w związku z zaburzeniami hormonalnymi, emocjami, zmianami klimatu lub bez uchwytnej przyczyny, dochodzi do znacznego przesunięcia owulacji.
8. Co to jest poronienie?
Poronieniem nazywamy wydalenie z organizmu kobiety uprzednio zagnieżdżonej w macicy blastocysty (zarodka). Poronienie następujące wkrótce po zagnieżdżeniu może nie być zauważone przez kobietę, a jedynym objawem będzie kilkudniowe opóźnienie krwawienia miesiączkowego.Poronienie bardziej zaawansowanej ciąży przebiega z bólami brzucha i krwotokiem.
9. Jakie metody antykoncepcyjne są obecnie stosowane?
Współcześnie zalecane metody antykoncepcyjne można podzielić na trzy grupy (wg Bensona 1988):
- Biologiczne (omówione w rozdziale I)
- Mechaniczne (omówione w rozdziale II)
- Chemiczne (omówione w rozdziale III)
- Mechaniczno-chemiczne
- Immunologiczne
“Nowoczesne tabletki antykoncepcyjne stanowią z jednej strony cenne
uzupełnienie arsenału środków regulujących prokreację kobiety,
z drugiej zaś są skuteczne w leczeniu wybranych dolegliwości somatycznych,
a nawet psychicznych, u podstaw których leżą zaburzenia hormonalne”.
Prof. Wacław Dec
I. Biologiczne metody antykoncepcyjne
1. W jaki sposób działają biologiczne metody antykoncepcyjne?
Metody biologiczne opierają się na abstynencji seksualnej, lub też wykorzystują metody zmieniające funkcjonowanie narządów płciowych kobiety i mężczyzny ograniczając płodność.
2. Jakie metody antykoncepcyjne zaliczane są do biologicznych?
W tej grupie znajdują się następujące metody:
- całkowita abstynencja seksualna,
- okresowa abstynencja seksualna:
- metoda kalendarzowa Ogino-Knausa,
- metoda termiczna,
- metoda obserwacji śluzu Billingsów,
- metoda wykorzystująca testy biochemiczne,
- stosunek przerywany,
- hormonalne zahamowanie owulacji:
- karmienie dziecka piersią,
- hormonalne leki antykoncepcyjne,
- ubezpłodnienie trwałe (niedozwolone w Polsce):
- podwiązanie i przecięcie jajowodów u kobiety,
- podwiązanie i przecięcie nasieniowodów u mężczyzny.
Całkowita abstynencja seksualna
czyli całkowity brak kontaktów płciowych daje stuprocentową pewność, że kobieta nie zajdzie w ciążę. Jest jednak nie do przyjęcia dla większości par. Współżycie zbliża partnerów i pozwala na stałe zacieśnianie więzi emocjonalnych.
Okresowa abstynencja seksualna
a więc powstrzymywanie się od współżycia seksualnego w dni płodne stosowana jest przez wiele par małżeńskich. Głównym zadaniem metody jest ograniczenie częstości zachodzenia w ciążę. Małżeństwa stosujące ten sposób posiadają zwykle troje, czworo dzieci, o ile dobrana jest odpowiednia dla danej pary metoda i stosowana jest rygorystycznie. Jeżeli istnieją u kobiety zdrowotne przeciwwskazania do zachodzenia w ciążę, powinno się zastosować skuteczniejsze metody antykoncepcyjne.
Metoda kalendarzowa Ogino-Knausa
3. Na czym polega metoda kalendarzowa Ogino-Knausa?
Metoda ta opiera się na wyznaczeniu w cyklu płciowym dni płodnych, w których należy zaprzestać współżycia płciowego. Aby ocenić które dni mogą być płodne kobieta powinna wiedzieć jak długo trwał jej naj dłuższy i naj krótszy cykl w ciągu ostatniego roku. Długość cyklu liczymy od pierwszego dnia jednej miesiączki do pierwszego dnia następnej. Pierwszy dzień okresu płodnego obliczamy odejmując 20 dni od liczby dni naj krótszego cyklu. Ostatni dzień płodny obliczamy odejmując 11 dni od liczby dni naj dłuższego cyklu.
4. Jak obliczyć dni płodne u kobiety, której naj krótszy cykl miesiączkowy w ubiegłym roku był 26-dniowy, a naj dłuższy 31-dniowy?
Obliczamy pierwszy dzień okresu płodnego: Najkrótszy cykl w ubiegłym roku (licząc od pierwszego dnia jednej miesiączki do pierwszego dnia następnej) trwał 26 dni. Odejmujemy 20 dni od ilości dni naj krótszego cyklu: 26-20=6. Okres płodny rozpoczyna się 6 dnia cyklu, a więc szóstego dnia od rozpoczęcia miesiączki. Obliczamy ostatni dzień okresu płodnego: Najdłuższy cykl w ubiegłym roku (licząc od pierwszego dnia jednej miesiączki do pierwszego dnia następnej) trwał 31 dni. Odejmujemy 11 dni od ilości dni najdłuższego cyklu: 31-11=20. Okres płodny kończy się 20 dnia cyklu. Okres płodny występuje więc u tej kobiety od szóstego do dwudziestego dnia cyklu. W tym czasie partnerzy nie mogą współżyć. Jeżeli kobieta miesiączkuje przez 6 dni, to w praktyce kontakty seksualne możliwe są przez 6 do 10 dni w miesiącu..
Metoda kalendarzowa Ogino-Knausa
Wskaźnik Pearla: 20-24*
(Jeżeli 100 kobiet będzie stosowało tę metodę, to po roku od 20 do 24 z nich będzie w ciąży)
| Zalety | Wady |
|---|---|
|
|
5. Czym spowodowana jest zawodność tej metody?
Może być spowodowana zmianą momentu wystąpienia owulacji w związku z chorobą, podróżą, silnymi przeżyciami, ciężką pracą, chwilowymi (przejściowymi) zaburzeniami hormonalnymi lub bez uchwytnej przyczyny. Z wiekiem wahania czasu wystąpienia owulacji ulegają nasileniu, zwłaszcza w okresie przedmenopauzalnym i dlatego kobiety po czterdziestym roku życia nie powinny stosować metody kalendarzowej. Częstą przyczyną zawodności są spontanicznie podejmowane kontakty seksualne w dni płodne, co zdarza się nawet u par z silną motywacją.
6. Komu polecamy metodę kalendarzową Ogino-Knausa?
Metoda ta przydatna jest dla małżeństw, którym zależy na poznaniu swojej płodności, oczekującym jedynie ograniczenia ilości posiadanego potomstwa (np. chcą posiadać kilkoro dzieci). Stosować ją mogą kobiety regularnie miesiączkujące, szczególnie gdy ze względów zdrowotnych nie jest wskazane zastosowanie innej metody antykoncepcyjnej.
7. Które kobiety nie powinny stosować metody kalendarzowej Ogino-Knausa?
Metoda ta nie jest zalecana kobietom:
- z nieregulamymi cyklami,
- w okresie przedmenopauzalnym,
- często współżyjących,
- pracujących w systemie zmianowym.
8. Dlaczego metody kalendarzowej nie powinny stosować kobiety miesiączkujące nieregularnie?
W trakcie krótkich cykli u kobiet nieregularnie miesiączkujących okres płodny może trwać aż do krwawienia miesiączkowego, co może zmuszać nawet do kilkumiesięcznej abstynencji.
Metoda termiczna
9. Na czym polega metoda termiczna?
W drugiej połowie cyklu miesiączkowego, od momentu wystąpienia owulacji, temperatura ciała kobiety wzrasta o 0,2 do 0.6 stopnia Celsjusza. Komórka jajowa jest zdolna do zapłodnienia do 2-3 dni po owulacji. Tak więc, czwartego dnia od podwyższenia temperatury ciała rozpoczyna się okres dni niepłodnych, który trwa do miesiączki. W każdym cyklu kontakty seksualne możliwe są przez około 10 dni. Stosując metodę termiczną, kobieta musi codziennie po obudzeniu, lecz przed opuszczeniem łóżka mierzyć temperaturę w jamie ustnej lub w pochwie (ale zawsze w tym samym miejscu). Najdokładniejsze pomiary możliwe są przy użyciu termometru z odczytem elektronicznym. Konieczne jest sporządzanie wykresu temperatury, aby łatwiej uwidocznić jej podwyższenie.
Metoda termiczna
wskaźnik Pearla 0,8-1,4*
(jeżeli 100 kobiet będzie stosowało tę metodę, to po roku około 1 z nich będzie w ciąży)
| Zalety | Wady |
|---|---|
|
|
10. Które pary mogą stosować metodę termiczną?
Metoda ta jest stosowana przez małżeństwa, którym zależy na ograniczeniu ilości posiadanego potomstwa. Polecana jest również kobietom, u których ze względów zdrowotnych nie jest wskazane zastosowanie innej metody antykoncepcyjnej.
11. Kiedy kobiety nie powinny stosować metody termicznej?
Metody termicznej nie powinny stosować kobiety:
- często współżyjące,
- z licznymi obowiązkami w godzinach porannych,
- pracujące w systemie zmianowym,
- ze schorzeniami powodującymi podwyższenie temperatury ciała.
Metoda obserwacji śluzu Bilingsów
12. Na czym polega metoda Bilingsów?
Metoda ta opiera się na obserwacji zmian wyglądu śluzu znajdującego się w pochwie. Każdego dnia powinny być oceniane: ilość, lepkość, połysk, przezroczystość, ciągliwość śluzu. Każdego dnia wieczorem odnotowuje się spostrzeżenia.
Szczyt płodności (owulacja) występuje ostatniego dnia, w którym śluz jest jeszcze śliski, ciągliwy, obfity i przejrzysty. Pozwala to na rozciąganie go miedzy palcami na długość kilku centymetrów zanim ulegnie przerwaniu Gest konsystencji podobnej do białka jaja kurzego).
Po owulacji, w ciągu jednego dnia występują znaczne zmiany zarówno w ilości, jak i charakterystyce śluzu -staje się gęsty ,lepki, kleisty i matowy.
Okres niepłodny zaczyna się wieczorem czwartego dnia po szczycie płodności.
Metoda obserwacii śluzu Bilingsów
wskaźnik Pearla 0,9-12*
(jeżeli 100 kobiet będzie stosowało tę metodę, to po roku od 1 do 12 z nich będzie w ciąży)
| Zalety | Wady |
|---|---|
|
|
13. Czym spowodowana jest zawodność metody obserwacji śluzu Billingsów?
Duża zawodność tej metody związana jest z możliwością zmiany ciągliwości śluzu w przypadku infekcji pochwy (upławy). Również w tej metodzie nawet u par z silną motywacją zdarzają się kontakty seksualne w dni płodne.
14. Którym parom polecane jest stosowanie metody obserwacji śluzu?
Jest przydatna dla partnerów, którym zależy na samokontroli swojej płodności, którym wystarcza kilkudniowe współżycie w ciągu cyklu, szczególnie gdy ze względów zdrowotnych nie jest wskazane zastosowanie innej metody antykoncepcyjnej. Metoda ta polecana jest dla par, które chcą posiadać kilkoro dzieci, a więc zależy im na ograniczeniu płodności, a nie na pełnej antykoncepcji.
15. W jakich przypadkach nie jest zalecane stosowanie metody obserwacji śluzu?
Metoda ta nie jest zalecana u kobiet:
u których często występują stany zapalne pochwy,
często współżyjących (obecność nasienia w pochwie utrudnia ocenę śluzu szyjkowego).
Metoda oparta na testach biochemicznych
Metoda wykorzystująca testy biochemiczne
16. Na czym polegają biochemiczne testy płodności?
Polegają na oznaczaniu w ślinie lub w moczu hormonów płciowych oraz ich metabolitów co umożliwia ocenę czy w danym dniu kobieta jest płodna.
Metoda oparta na testach biochemicznych
| Zalety | Wady |
|---|---|
|
|
17. Dlaczego testy biochemiczne określające okresy płodne są zawodne?
Zawodność tej metody związana jest z trudnością interpretacji wyniku testu w przypadku zmiany składu chemicznego śluzu, śliny i moczu w czasie choroby lub stosowania leków. Również w tej metodzie, nawet u par z silną motywacją, zdarzają się kontakty seksualne w dni płodne.
18. Kiedy wskazane jest stosowanie testów biochemicznych określających okresy płodne?
Metoda ta przydatna jest dla partnerów, którzy nie chcą stosować środków antykoncepcyjnych wpływających na ich płodność. Przydatna jest dla małżeństw, którym zależy na ograniczeniu ilości posiadanego potomstwa.
19. Kiedy nie jest zalecane stosowanie testów biochemicznych określających okresy płodne?
Nie są one zalecane u kobiet:
- często współżyjących
- z nawracającymi stanami zapalnymi pochwy.
Stosunek przerywany
20. Na czym polega stosunek przerywany?
Stosunek przerywany jest metodą antykoncepcyjną polegającą na usunięciu członka z pochwy przed wytryskiem. W wyniku stosowania tej metody może dochodzić u kobiety do przekrwienia narządów miednicy mniejszej co prowadzi do powstania zespołu bólowego miednicy mniejszej, a w konsekwencji do braku odczuwania satysfakcji seksualnej i unikania współżycia.
Stosunek przerywany
wskaźnik Pearla 15-28* (8-17**)
(jeżeli 100 kobiet będzie stosowało tę metodę, to po roku od 8 do 17 z nich będzie w ciąży)
| Zalety | Wady |
|---|---|
|
|
21. Jakie są przyczyny zawodności stosunku przerywanego?
Podstawową przyczyną jest nieumiejętne stosowanie tej metody. Nawet przy dużej wprawie mężczyzny, jeszcze przed wytryskiem, do pochwy przedostawać się może niewielka ilość nasienia zawierającego plemniki zdolne do zapłodnienia.
22. U kogo wskazane jest stosowanie tej metody?
Stosunek przerywany powinien być traktowany jako metoda antykoncepcyjna jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdy nie ma możliwości zastosowania innego sposobu. Pamiętać należy jednak o niewielkiej skuteczności metody.
23. U kogo nie jest wskazane korzystanie ze stosunku przerywanego?
Metoda ta nie powinna być stosowana przez osoby rozpoczynające współżycie oraz przez kobiety z zespołem bólowym miednicy mniejszej.
Hormonalne zahamowanie owulacji
Stan hormonalnego zahamowania owulacji występuje fizjologicznie w okresie karmienia dziecka piersią (laktacja). Podobne działanie uzyskujemy stosując hormonalne leki antykoncepcyjne.
Karmienie dziecka piersią (laktacja)
24. Jaki mechanizm uniemożliwia zachodzenie w ciążę w czasie karmienia dziecka piersią?
W czasie laktacji zahamowana jest cykliczność wydzielania hormonów płciowych, jaka występuje podczas regularnego miesiączkowania. Prowadzi to do zablokowania owulacji, podobnie jak podczas przyjmowania hormonalnych leków antykoncepcyjnych.
25. Czy w czasie karmienia piersią kobieta nigdy nie zachodzi w ciążę?
W czasie karmienia piersią kobieta może zajść w ciążę. Dopóki nie występuje u niej miesiączka, a niemowlę nie ukończyło 6 miesiąca życia i karmione jest w dzień i w nocy, regularnie wyłącznie piersią, prawdopodobieństwo zajścia w ciążę jest stosunkowo nieduże (wskaźnik Pearla około 4). W momencie, gdy wprowadzamy dokarmianie, ryzyko zajścia w ciążę znacznie wzrasta. Dlatego kobieta zachodz:i w ciążę najczęściej tuż przed końcem okresu karmienia, a przed wystąpieniem pierwszej miesiączki. Znane są przypadki, że kobieta zachodzi w ciążę w czasie laktacji i kontynuuje karmienie przez znaczny okres nowej ciąży, a niekiedy do jej końca.
Hormonalne zahamowania owulacji
Hormonalne leki antykoncepcyjne, stosowane są powszechnie od 1960 roku. Ich działanie polega na hamowaniu owulacji, zmniejszeniu przepuszczalności śluzu szyjkowego dla plemników oraz zmniejszeniu zdolności endometrium do przyjęcia zarodka.
Znane są następujące hormonalne leki antykoncepcyjne:
- dwuskładnikowe hormonalne tabletki antykoncepcyjne,
- mini-tabletka gestagenna (niedostępna w Polsce),
- implanty (niedostępne w Polsce),
- tabletki hormonalne stosowane po stosunku.
Dwuskładnikowa hormonalna tabletka antykoncepcyjna jest metodą antykoncepcyjną obecnie najczęściej stosowaną. Korzysta z niej ponad 60 milionów kobiet na całym świecie szczególnie w krajach rozwiniętych. Żaden lek nie został tak dokładnie przebadany jak tabletka antykoncepcyjna.
26. Jakie składniki zawiera tabletka dwuskładnikowa?
Zawiera ona estrogeny i gestageny. Są to składniki o działaniu hormonów płciowych, takich jakie normalnie krążą w ustroju kobiety. Jednak w prawidłowym cyklu płciowym poziomy hormonów wahają się, wywołując w ten sposób owulację i miesiączkę. Zaś w cyklu zabezpieczonym antykoncepcyjnie przy użyciu tabletki jednofazowej, poziomy obu tych hormonów przez trzy tygodnie cyklu są stałe, co blokuje owulację. W czasie stosowania tabletki trójfazowej poziomy hormonów ulegają pewnym wahaniom, nadal jednak blokują owulację. Przez ostatni tydzień w każdym cyklu kobieta nie przyjmuje tabletek, co powoduje obniżenie poziomu hormonów i doprowadza do miesiączki.
27. Jak stosuje się dwuskładnikową antykoncepcyjną tabletkę hormonalną?
Tabletki przyjmuje się raz dziennie przez 21 dni w cyklu, a przez kolejnych 7 dni nie zażywa się leku. Efekt antykoncepcyjny utrzymuje się zarówno w okresie stosowania leku, jak i w czasie przerwy.
28. Kiedy rozpocząć stosowanie pierwszego opakowania?
Jeżeli zdecydowała się Pani na stosowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych należy zaczekać do najbliższej miesiączki. Pierwsze opakowanie proszę rozpocząć od pierwszego dnia miesiączki.
29. Którą tabletkę wyjąć jako pierwszą?
W przypadku tabletek jednofazowych należy wyjąć tabletkę oznaczoną zgodnie z dniem tygodnia jaki jest w dniu rozpoczęcia antykoncepcji. Nie ma znaczenia, od której z trzech jednakowo oznakowanych tabletek rozpocznie Pani leczenie.
Ryc.1 Sposób oznakowania kolejności zażywania tabletek na przykładzie opakowania leku jednofazowego Femoden firmy Schering
W przypadku leków trójfazowych jako pierwszą należy wyjąć tabletkę znajdującą się na czerwonym polu oznakowaną “pocz” lub “start”.
Ryc.2 Sposób oznakowania kolejności zażywania tabletek na przykładzie opakowania leku trójfazowego Triquilar firmy Schering
30. Jak często i kiedy zażywać lek?
Przez całe 3 tygodnie będzie Pani przyjmować kolejne tabletki zgodnie z oznakowaniem na opakowaniu, to jest 1 tabletkę 1 raz dziennie. Zalecane jest stosowanie tabletek zawsze o tej samej godzinie. Dopuszczalne jest przesunięcie czasu zażycia leku o +/-2 godziny. Nie ma znaczenia czy lek stosowany jest przed posiłkiem czy po nim.
31. Co należy zrobić po zakończeniu zażywania całego opakowania leku?
Po zastosowaniu 21 tabletek (całe opakowanie) proszę zrobić 7 dni przerwy w braniu leku. Taka przerwa występować będzie po zażyciu każdego opakowania. W jej trakcie będą pojawiały się miesiączki.
Bardzo ważne jest, aby przerwa pomiędzy opakowaniami nie była dłuższa niż 7 dni oraz aby szczególną uwagę zwrócić na punktualne przyjmowanie pierwszych siedmiu tabletek z każdego opakowania.
32. Co należy zrobić, jeżeli kobieta zapomni zastosować jednej lub więcej tabletek w pierwszym tygodniu brania leku?
Do takiej sytuacji nie należy dopuszczać. Powinno się postąpić tak jak opisano w odpowiedzi na następne pytanie. Opóźnienie w przyjęciu tabletki w tym tygodniu powoduje, że ryzyko zajścia w ciążę staje się bardzo wysokie!
33. Co należy zrobić, jeżeli kobieta zapomni o zażyciu jednej lub większej liczby tabletek w drogim lub trzecim tygodniu przyjmowania leku jednofazowego?
Postępowanie zależy od tego jak długie jest opóźnienie:
A. Gdy opóźnienie jest mniejsze niż 12 godzin
- należy zażyć zapomnianą tabletkę od razu oraz o stałej porze kolejną. Następne tabletki powinny być stosowane regularnie do końca opakowania. Antykoncepcja jest zapewniona, ale tak duże opóźnienie jest niekorzystne dla organizmu i może powodować plamienia z dróg rodnych.
B. Gdy opóźnienie wynosi powyżej 12 godzin
- powinno się od razu zażyć zapomnianą tabletkę oraz o stałej porze kolejną. Gdy opóźnienie wynosi 24 godziny lub więcej należy zażyć tylko aktualną tabletkę, a zapomnianą wyrzucić. Następne tabletki powinny być stosowane regularnie do końca opakowania. Przez kolejnych 7 dni konieczna jest dodatkowa antykoncepcja (np. prezerwatywa, krem plemnikobójczy) lub przerwa we współżyciu.
Jeżeli w opakowaniu pozostało mniej niż 7 tabletek to następne opakowanie należy rozpocząć bez siedmiodniowej przerwy. Przerwa siedmiodniowa wystąpi dopiero po skończeniu kolejnego opakowania leku.
Jeżeli w opakowaniu pozostało więcej niż 7 tabletek siedmiodniowa przerwa wystąpi typowo po zakończeniu obecnego opakowania leku.
Opóźnienie powyżej 24 godzin nie powinno się zdarzyć. W związku z opóźnieniem może pojawić się krwawienie. Pomimo tego kolejne tabletki powinny być stosowane regularnie do końca opakowania. Istnieje ryzyko zajścia w ciążę, mniejsze jednak, niż w razie błędów w przyjmowaniu leku w pierwszym tygodniu.
W przypadku leku trójfazowego postępowanie jest bardziej skomplikowane i wymaga konsultacji z lekarzem.
34. Co należy zrobić, gdy w czasie siedmiodniowej przerwy nie pojawi się miesiączka?
Jeżeli leki były przyjmowane prawidłowo, należy zgodnie z instrukcją, rozpocząć nowe opakowanie tabletek i w ciągu kilku dni zgłosić się do ginekologa w celu wyjaśnienia przyczyny braku miesiączki. Nie musi to oznaczać, że tabletki zawiodły. Zdarza się, że w trakcie stosowania leków antykoncepcyjnych o niskiej dawce hormonów nie pojawiają się krwawienia miesiączkowe. Jeżeli leki nie były stosowane prawidłowo i w czasie siedmiodniowej przerwy nie pojawiła się miesiączka, należy niezwłocznie skontaktować się z ginekologiem. Do momentu wykluczenia ciąży hormonalne leki antykoncepcyjne nie mogą być stosowane. W tym czasie bezwzględnie należy unikać współżycia lub zastosować inne środki antykoncepcyjne (np. prezerwatywa, krem plemnikobójczy). Brak miesiączki nie musi oznaczać ciąży, ale może być związany z opóźnionym wystąpieniem owulacji, a więc istnieje potencjalna możliwość zajścia w ciążę.
35. Czy wieloletnie stosowanie antykoncepcji hormonalnej wymaga zrobienia kilkumiesięcznej przerwy lub zmiany leku?
Jeżeli zastosowany lek jest dobrze tolerowany i wyniki badań są prawidłowe nie ma potrzeby przerywania leczenia ani zmiany preparatu.
Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne
wskaźnik Pearla 0,0-0,12* (0,2-3,0**)
(jeżeli 1000 kobiet będzie stosowało tę metodę, to po roku około 1 nich będzie w ciąży)
| Zalety | Wady |
|---|---|
|
|